تسبیح بمعنی سبحان الله گفتن است چون تکبیر که الله اکبر و تحمید الحمدالله گفتن است. همچنین یاد کردن خداوند به پاکی است.
بالاترین ذکر برای خداوند، گفتن سبحان الله دانسته شده است.
این ذکر مستحب است و بهترین زمان آن، هنگام طلوع و غروب خورشید است.
در قرآن کریم، هفت سوره با تسبیـحات خدا شروع میشود و به مُسَبِّحات معروفاند.
تسبیحـات حضرت زهرا (س) از مشهورترین ذکرهای شیعی است که در روایات بسیاری بر آن تأکید شده است.
آنچه اکنون به تسبیح مشهور شده سُبحه است که منظور از آن مهرههاییست که عدد ذکر بآن شمارند و استعمال کلمه تسـبیح که به معنی مهرههای به رشته کشیده میباشد و برای شمارش عدد تسـبیحات و تحمیدات و تکبیرات به کار میرود.
از غلطهای مصطلح فارسی به حساب میآید که در اثر کثرت استعمال عموم و مخصوصاً فصحاء عرب و ایرانی، استعمال آن به معنی سبحه مجاز گشتهاست.
چنانکه در ابیات زیر از شعرای ایرانی و عرب از تسبیح معنای امروزی استنباط میشود.قائم مقام ثانی گوید:
زاهد چه بلائی تو که این دانه تسبیح
از دست تو سوراخ به سوراخ گریزد
صائب تبریزی گوید:
منه زنهار دل بر مهلت صد ساله دنیا
که آخر میشود چندان که یک تسبیح گردانی
حافظ گوید:
رشته تسبیح اگر بگسست معذورم بدار
دستم اندر دامن ساقی سیمین ساق بود
ابو نواس شاعر معروف عرب گوید: «التسابیح فی ذراعی و المصحف….» و در این بیت کلمه تسابیح جمع تسبیح به همین معنی استعمال شدهاست.
به مجموعهای از دانههای به رشته کشیدهشده که برای گفتن ذکر به کار میرود نیز تسبیح گفته میشود.
جنس تسبیح از جنس خاک، سنگ، چوب، پلاستیک، و مانند آنها نیز تسبیح گویند که معمولاً آن را برای گفتن ذکر یا استخاره در دست میگیرند.
تسبیحها معمولاً داری ۱۰۱ دانهاند که به سه بخش ۳۳تایی تقسیم میشود.
این بخشها با دو مهره که شکلی متفات دارند از هم جدا شدهاند.
این تعداد مهره و نحوه تقسیم آنها برای هماهنگی با تسبـیحات حضرت زهرا (س) است.
تقسیم بندی کلی تسبیح
برای دانستن انواع و اقسام تسـبیح باید تقسیم بندیهای درباره آن به ترتیب زیر انجام داد:
الف ـ تقسیم بندی از لحاظ ساختمان.
ب ـ تقسیم بندی از لحاظ تعداد دانه.
ج ـ تقسیم بندی از لحاظ طرز ساخت و نوع کار.
د ـ تقسیم بندی از لحاظ نوع جنس دانه.
هـ ـ تقسیم بندی از لحاظ کشورهای سازنده.
و ـ تقسیم بندی از لحاظ شکل دانه.
تسبیح تزئینی
تسبیح از تراشیدن و شکلدادن مواد گوناگونی درست میشود. از آن جملهاست سنگهای کهربا، فیروزه، عقیق و خُماهان، و نیز گل پخته که گاه مانند خرمهره لعاب دادهشدهاست.
همچنین برخی از آنها را از تراشیدن و تیلهوار نمودن چوب سخت و تیرهرنگ درخت بان یا یُسر میسازتد که گاه آنرا نقرهکوب نیز مینمایند