مناجات خمس عشر چیست؟
مناجات خمس عشر، مجموعه دعاهای پانزده‌گانه‌ای که از امام سجاد (ع) نقل شده است. این دعاها، در کتاب‌های صحیفه سجادیه، بحارالانوار و مفاتیح الجنان نقل شده است. محور این مناجات‌ها مباحث اخلاقی و عرفانی است.
آن‌چه در پیش رو می خوانید:
مناجات خمس عشر چیست؟
مناجات خمس عشر، مجموعه دعاهای پانزده‌گانه‌ای که از امام سجاد (ع) نقل شده است. این دعاها، در کتاب‌های صحیفه سجادیه، بحارالانوار و مفاتیح الجنان نقل شده است. محور این مناجات‌ها مباحث اخلاقی و عرفانی است. در شرح این مناجات خمس عشر کتاب‌هایی نوشته شده است.
سند مناجات خمس عشر
مناجات خمس عشر در کتاب‌های صحیفه سجادیه، بحارالانوار و مفاتیح الجنان آمده است.
علامه مجلسی می‌گوید:
«این مناجات را در برخی از کتاب‌های اصحاب دیدم که از امام سجاد (ع) روایت کرده‌اند»در حالی که ایشان نامی از آن کتاب‌ها نبرده و سند روایت را هم نقل نکرده است.
شیخ حرّ عاملی نیز در «الصحیفة الثانیة السجادیة» این مناجات پانزده‌گانه را از دعاهای سجادیه دانسته و بدون هیچ تردیدی به امام سجاد (ع) نسبت داده است.
روایت مناجات خمس عشر مرسل است، ولی چون مطالب و مفاهیم موجود در این مناجات‌ها با اصول و آموزه‌های قرآنی و دعاهای مأثور دیگر موافق است، خواندن آن اشکالی ندارد.
همچنین شاید بپسندید:
برای اموات و درگذشتگان چه خیراتی بدهیم؟ + لیست خیرات + پیشنهادات ویژه
فضائل خواندن دعای مناجات خمس عشر
در خواص مناجات خمس عشر و فضائل آن علامه محمدتقی مجلسی (پدر علامه محمدباقر مجلسی) می‌گوید: «شایسته است که سالک الی الله مداومت بر خواندن مناجات خمس عشر داشته باشد».
بعضی از شاگردان آیت الله سید علی طباطبایی صاحب ریاض از قول وی نقل می‌کردند که ایشان دائما (در خواص مناجات خمس عشر) می‌گفت:
من چندین سال است که بر قرائت این مناجات مداومت دارم و بر اثر قرائت این مناجات‌ها، خداوند بر قلب من انوار حکمت، معرفت و محبت را تابانده است به صورتی که قابل شمارش نیست و من این مناجات‌ها را در استجابت دعا تجربه نموده‌ام، و سالکان و عبادت کنندگان بر قرائت این مناجات مداومت می‌کنند.
تعیین زمان برای خواندن دعاهای خمس عشر
برخی از علما این مناجات‌های پرمغز را به‌صورت دورۀ دو هفته‌ای تنظیم کرده‌اند تا مشتاقان سلوک الی الله در هر دو هفته همۀ پانزده مناجات را مرور کنند.
زمان قرائت هر یک از دعاهای 15 گانه مناجات خمس عشر توسط علامه مجلسی در اثر خود به نام بحارالانوار ذکر شده، در حالی که شیخ عباسی قمی هیچ زمان مشخصی را برای قرائت این مناجات امام سجاد در مفاتیج الجنان نیاورده است.
از زمان‌های تعیین شده برای قرائت مناجات خمس عشر، خواندن هر یک از دعاهای پانزده گانه آن در طی دو هفته متوالی و آغاز نخستین دعای آن یعنی «مناجات التائبین» از روز جمعه هفته نخست تا آخرین دعای این مناجات به نام «مناجات الزاهدین» در شب جمعه سومین هفته از قرائت مناجات خمس عشر می‌باشد.
شاید مایل باشید این کتاب را مطالعه کنید:
کتاب دعای یستشیر و دعای مشلول + مناجات خمس عشر
کتاب مناجات خمس عشر
ترتیب خواندن مناجات‌ها
از دیدگاه آیت الله جوادی آملی نظم تدوینی مناجات خمس عشر قابل تأمل است و عالمان اخلاق باید نظم این مناجات ها را سامان دهند.
ایشان معتقد است:
«چنانکه نظم تدوینی برخی ادعیه نیز قابل تامل است؛
مثلا، اولین مناجات از «مناجات خمس عشرة» که از امام سجاد (صلوات الله علیه) نقل شده، در ترتیب کنونی آن، «مناجات تائبان» و آخرین آن، «مناجات زاهدان» است؛ در حالی که اگر این پانزده مناجات پانزده مرحله، یا منزلت باشد، مناجات زاهدان، در ردیف مناجات های اولیه است ، نه آخرین مناجات.
یعنی، انسان، نخست توبه می کند و زهد می ورزد و از رذایل می رهد و سپس به فضایل بار می یابد که عالیترین فضیلت، «حب لقاء الله» و بالاتر از آن، «حب الله» است.
همان طور که فقیه کارشناس یا اصولی صاحب نظر، مسائل فقهی یا اصولی را سامان می بخشد و مرتب می کند، عالم اخلاق نیز باید با بررسی های کارشناسانه، درجات سیر و سلوک را از ادعیه و مناجات ها کاملا استنباط کند. پس همان طور که عالمان اخلاق باید آیات، روایات و سیره معصومین (علیهم السلام) را سامان ببخشند، ادعیه و اذکار را نیز باید سامان بدهند؛ زیرا تبیین مراحل و مراتب ادعیه نیاز به بحث های علمی دارد.
فهرست مناجات پانزده‌گانه امام سجاد علیه السلام
مناجات اول: راز و نیاز توبه کنندگان
مناجات دوم: راز و نیاز شاکیان
مناجات سوم: راز و نیاز ترسیدگان
مناجات چهارم: راز و نیاز امیدواران
مناجات پنجم: راز و نیاز دلدادگان
مناجات ششم: راز و نیاز شاکران
مناجات هفتم: راز و نیاز فرمانبران خدا
مناجات هشتم: راز و نیاز ارادتمندان
مناجات نهم: راز و نیاز شیفتگان
مناجات دهم: راز و نیاز توسل جویان
مناجات یازدهم: راز و نیاز نیازمندان
مناجات دوازدهم: راز و نیاز عارفان
مناجات سیزدهم: راز و نیاز ذاکرین
مناجات چهاردهم: راز و نیاز پناه جویان
مناجات پانزدهم: راز و نیاز پارسایان
در انتها مناجات راز و نیاز توبه کنندگان را بخوانید
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
إِلٰهِى أَلْبَسَتْنِى الْخَطايا ثَوْبَ مَذَلَّتِى، وَجَلَّلَنِى التَّباعُدُ مِنْكَ لِباسَ مَسْكَنَتِى، وَأَماتَ قَلْبِى عَظِيمُ جِنايَتِى، فَأَحْيِهِ بِتَوْبَةٍ مِنْكَ يَا أَمَلِى وَبُغْيَتِى، وَيَا سُؤْلِى وَمُنْيَتِى، فَوَعِزَّتِكَ ما أَجِدُ لِذُنُوبِى سِواكَ غافِراً، وَلَا أَرَىٰ لِكَسْرِى غَيْرَكَ جابِراً، وَقَدْ خَضَعْتُ بِالْإِنابَةِ إِلَيْكَ، وَعَنَوْتُ بِالاسْتِكانَةِ لَدَيْكَ، فَإِنْ طَرَدْتَنِى مِنْ بابِكَ فَبِمَنْ أَلُوذُ ؟ وَإِنْ رَدَدْتَنِى عَنْ جَنابِكَ فَبِمَنْ أَعُوذُ ؟ فَوا أَسَفاهُ مِنْ خَجْلَتِى وَافْتِضاحِى، وَوا لَهْفاهُ مِنْ سُوءِ عَمَلِى وَاجْتِراحِى .
أَسْأَلُكَ يَا غافِرَ الذَّنْبِ الْكَبِيرِ، وَيَا جابِرَ الْعَظْمِ الْكَسِيرِ، أَنْ تَهَبَ لِى مُوبِقاتِ الْجَرائِرِ، وَتَسْتُرَ عَلَىَّ فاضِحاتِ السَّرائِرِ، وَلَا تُخْلِنِى فِى مَشْهَدِ الْقِيامَةِ مِنْ بَرْدِ عَفْوِكَ وَغَفْرِكَ، وَلَا تُعْرِنِى مِنْ جَمِيلِ صَفْحِكَ وَسَتْرِكَ .
إِلٰهِى ظَلِّلْ عَلىٰ ذُنُوبِى غَمامَ رَحْمَتِكَ، وَأَرْسِلْ عَلىٰ عُيُوبِى سَحابَ رَأْفَتِكَ؛
إِلٰهِى هَلْ يَرْجِعُ الْعَبْدُ الْآبِقُ إِلّا إِلىٰ مَوْلاهُ ؟ أَمْ هَلْ يُجِيرُهُ مِنْ سَخَطِهِ أَحَدٌ سِواهُ ؟ إِلٰهِى إِنْ كانَ النَّدَمُ عَلَى الذَّنْبِ تَوْبَةً فَإِنِّى وَعِزَّتِكَ مِنَ النَّادِمِينَ، وَ إِنْ كانَ الاسْتِغْفارُ مِنَ الْخَطِيئَةِ حِطَّةً فَإِنِّى لَكَ مِنَ الْمُسْتَغْفِرِينَ، لَكَ الْعُتْبَىٰ حَتَّىٰ تَرْضَىٰ .
إِلٰهِى بِقُدْرَتِكَ عَلَىَّ تُبْ عَلَىَّ، وَبِحِلْمِكَ عَنِّى اعْفُ عَنِّى، وَبِعِلْمِكَ بِى ارْفَقْ بِى . إِلٰهِى أَنْتَ الَّذِى فَتَحْتَ لِعِبادِكَ بَاباً إِلىٰ عَفْوِكَ سَمَّيْتَهُ التَّوْبَةَ، فَقُلْتَ: «تُوبُوا إِلَى اللّٰهِ تَوْبَةً نَصُوحاً»؛ فَمَا عُذْرُ مَنْ أَغْفَلَ دُخُولَ الْبابِ بَعْدَ فَتْحِهِ ؟ إِلٰهِى إِنْ كانَ قَبُحَ الذَّنْبُ مِنْ عَبْدِكَ فَلْيَحْسُنِ الْعَفْوُ مِنْ عِنْدِكَ .
إِلٰهِى مَا أَنَا بِأَوَّلِ مَنْ عَصَاكَ فَتُبْتَ عَلَيْهِ، وَتَعَرَّضَ لِمَعْرُوفِكَ فَجُدْتَ عَلَيْهِ، يَا مُجِيبَ الْمُضْطَرِّ، يَا كَاشِفَ الضُّرِّ، يَا عَظِيمَ الْبِرِّ، يَا عَلِيماً بِمَا فِى السِّرِّ، يَا جَمِيلَ السَِّتْرِ، اسْتَشْفَعْتُ بِجُودِكَ وَكَرَمِكَ إِلَيْكَ، وَتَوَسَّلْتُ بِجَنابِكَ وَتَرَحُّمِكَ لَدَيْكَ، فَاسْتَجِبْ دُعائِى، وَلَا تُخَيِّبْ فِيكَ رَجائِى، وَتَقَبَّلْ تَوْبَتِى، وَكَفِّرْ خَطِيئَتِى، بِمَنِّكَ وَرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.
به نام خدا که رحمتش بسیار و مهربانی‌اش همیشگی است؛
خدایا! گناهان بر من لباس خواری پوشانده و دوری از تو جامه درماندگی بر تنم پیچیده و بزرگی جنایتم دلم را میرانده، پس آن را با توبه به درگاهت زنده کن، ای آرزویم و مرادم و خواسته‌ام و امیدم، به عزّتت سوگند برای گناهانم آمرزنده‌ای جز تو نمی‌یابم و برای دل‌شکستگی‌ام جبران‌کننده‌ای جز تو نمی‌بینم، به پیشگاهت با توبه و انابه فروتنی کردم و با ذلّت و خواری، به درگاهت تسلیم شدم، اگر مرا از درگاهت برانی به که روی آورم؟ و اگر از آستانت بازم گردانی به که پناه برم؟ در این حال افسوس از شرمندگی و رسوایی‌ام و وای از نگرانی‌ام از زشتی کردار و مرتکب شدن گناهانم؛
ای آمرزنده گناهان بزرگ و ای جبران‌کننده استخوان شکسته، از تو می‌خواهم که گناهان تباه‌کننده‌ام را بر من ببخشایی و بر من پنهان‌کاری‌های رسواکننده‌ام را بپوشانی و مرا در عرصه قیامت از نسیم گذشت و آمرزشت بی‌بهره مگذاری و از پوشش زیبای چشم‌پوشی‌ات عریان و بی‌پوشش رها نسازی،
معبودم سایه رحمتت را بر گناهانم بینداز و ابر مهربانی‌ات را به‌سوی عیب‌هایم بفرست؛
معبودم! آیا برده فراری جز به‌سوی مولایش باز می‌گردد؟ یا کسی به او از خشم مولایش، جز مولایش پناه می‌دهد؟ معبودم، اگر پشیمانی از گناه توبه است، پس به عزّتت سوگند که من از پشیمانانم و اگر آمرزش طلبی از خطاکاری سبب فروریختن خطاها از پرونده است، من از آمرزش خواهانم، حق رضایت با توست تا راضی شوی،
خدایا با توانایی‌ات بر من، توبه‌ام را بپذیر و با بردباری‌ات نسبت به من، از من بگذر و با آگاهی‌ات از حال من، با من مدارا کن، معبودم، تویی که به روی بندگانت دری به‌سوی بخششت گشودی و آن را توبه نامیدی و خود فرمودی: «ای مؤمنان! به پیشگاه خداوند توبه کنید، توبه‌ای خالص!»؛ پس عذر کسی که از ورود به این در پس از گشوده شدنش غفلت ورزد چه می‌تواند باشد؟ معبودم، اگر نافرمانی و گناه از بنده‌ات زشت است، پس گذشت از جانب تو زیباست،
خدایا نخستین کسی نیستم که تو را نافرمانی کرده و حضرتت توبه‌اش را پذیرفتی و خود را در معرض احسانت قرار داده و تو مورد احسانش قرار دادی، ای پاسخگوی درماندگان، ای برطرف‌کننده زیان، ای بزرگ نیکی، ای دانای نهان، ای زیبا پرده‌پوش، به جود و بزرگواری‌ات از تو درخواست یاری و کمک دارم و به آستانه‌ات و رحمت و بخشایشی که نزد توست متوسل شدم پس دعایم را اجابت کن، امیدم را به خود ناامید مساز و توبه‌ام را بپذیر و با احسان و مهرت خطاهایم را نادیده گیر، ای مهربان‌ترین مهربانان.
